Sezai Yılmaz'ın Günlüğü

Yayıncılığın Teknik Boyutu

04 Ekim 2008

Meryem’in İngilizce defter projesi ve İngilizce çalışma yaprakları ile yaprak testleri projeleri nedeni ile yayıncılık işine bulaşmış oldum. Her başlangıç düzeyi bilgisayar okur yazarında olduğu gibi MS-Word ile içerik hazırlandı. Derken içeriğe resimler, çizgiler de yine MS-Word ortamında eklendi. “Bir yayının matbaa çıktısını almanın yazıcı çıktısından ne farkı olabilir ki?” düşüncesi ile olası MS-Word kaymalarının önüne geçmek için tüm materyali PDF haline getirip matbaa’nın yolunu tuttuk. Orada acı gerçeği öğrendim. Materyali koltuk altıma kıstırıp beni geri gönderdiler. Özellikle resim ve çizim işlerini kendisi yapan birçok yazarın MS-Word nedeni ile benzer bir sonuçla karşılaştığı ve hazırlamış olduğu yayınını bastıramadığını öğrendim. Sebep ise çok açık ve net olmasına rağmen yayıncılıkla hiç işi olmamış olan insanlara garip gelmektedir. Problemin kaynak noktası, renkli baskılarda CMYK ana renklerinin kullanılıyor olması, 4 ana rengin her birisi için ayrı bir filmin hazırlanması ihtiyacı ile beraber 4 adet filmin ve kalıbın hazırlanacak olması gibi ayrıntılar yayıncılıkta varken MS-Word gibi PC programları RGB renkleri ile çalışmakta ve bu CMYK ayrımı yapılamamaktadır.

Ortada bir emek vardı ve çöpe atılamazdı. Bu nedenle konuya ilişkin araştırmalar yaptım. Başkalarının da başları yanmasın diye edindiğim yayıncılık tecrübelerimi sizlerle paylaşmak istiyorum. Öncelikle bu yazımda yayıncılıktaki terim ve kavramlardan bahsetmek istiyorum.

Yazı ve Çizgilerde Ana Renk Kullanımı

Problemin ana noktası PC ortamında çalışan neredeyse her program parlak ana renkler olan RGB (Red, Green, Blue) renk paleti ile çalışıyor olması. MS-Word de dahil neredeyse tüm PC programları geliştirilirken yayıncılığı göz önünde bulundurmamışlar ve sadece bilgisayar ekranından çalışmak üzere tasarlanmışlar. Kağıt üstündeki renkler mat olup ana renkleri CMYK (Cyan, Magenta, Yellow, Key) paletinin renkleridir. Sadece CMY aslında kağıt üstünde baskı için yeterli iken, yazıların genelde siyah renkte basılıyor olması ve çok keskin ve net hatlara sahip olması, CMY karışımının bazen koyu kahverengi tonda renk vermesi, üstüste %100 3 mürekkebin atılması kağıdı fazla ıslatması, kuruma süresini uzatması gibi nedenler ile CMY karışımı ile siyah elde etmek yerine basitçe Siyah mürekkep kullanılmaktadır. Sadece yazılar için siyah mürekkebi de işin içine katmışlar. RGB ile evrendeki tüm renkler elde edilebilirken, CMYK ile evrendeki tüm renkler elde edilememektedir. Bu nedenle ekranda gördüğümüz bir görüntünün kağıda basılmış hali eğer fotoğraf baskısı değilse (sadece CMYK renkleri kullanılmışsa) ekrandakinden oldukça farklı renklere sahip olabilmektedir. PC dünyasında yazıcı çıktısı alırken RGB’den CMYK’ya renk dönüşümü yapılır ve CMYK olarak çıktı alınır. Bu nedenle renkli yazıcıların CMYK renklerinde ayrı ayrı kartuşları veya bir siyah ile CMY renklerini bir arada içeren ayrı bir renkli kartuşu olur. Ancak matbaa baskısında bu dönüşüm yeterli değildir ve yanlış sonuçlar doğurabilmektedir. Örneğin siyah renk RGB’de tüm 3 renkten de %0 (sıfır) miktarda karıştırıldığında elde edilirken, CMYK’da siyah %100 siyah ile elde edilebilecekken yazıcı için yapılan dönüşümde %71 C, %68 M, %70 Y, %80 K benzeri bir karışım elde edilmektedir. Yazıcıdan çıktı alırken bu durum herhangi bir sorun oluşturmamaktadır. Çünkü yazıcı küçük boyutlarda ve fabrika çıkışından milimetrik olarak ayarlanmış durumda.

Ancak matbaa basımına gelince durum farklı. Baskı makinaları devasal boyutlarda, oldukça hızlı baskılamakta. Bu nedenle milimetrik ayar çoğu zaman tutmamakta ve 4 ana renk arasında sapmalar olmakta. Bu sapmalar resimlerde rahatsızlık vermezken, yazı ve çizgilerde renga renk gölgeli harfler oluşturabildiği için okunaklılığı düşmekte ve okuyan göz yorulmaktadır. Bu nedenle Gri tonların ve siyah rengin sadece blacK mürekkebinden oluşturulması gerekmektedir.

Benzer şekilde farklı renklerde yazı ve çizgilerin kullanımı söz konusu ise, mümkünse bu 4 ana renkten bir tanesi tercih edilmeli. En az iki rengin müdahil olduğu bir ortamda yazı ve çizgiler okunaklı olamaz.

Öğrendiğim ilk şey tüm yazı ve çizgilerin CMYK renklerinin sadece birisinden ibaret olması gerektiği, iki veya daha fazlasının harmanlanmasından elde edilen ara renk ile yazı veya çizgi baskısı okunaklı olmayabiliyor. Keskin, net ve okunaklı yazı ve çizgiler için CMYK renklerinin sadece birinden oluşan tonlar tercih edilmeli. Yani yazı ve çizgiler için sadece ana renkler kullanılmalı.

Matbaa baskısına özel bu renk yönetimi ne yazık ki RGB programları ile yapılamamakta. Sırf bu amaca yönelik olarak geliştirilmiş olan programların kullanılması gerekmektedir. Bu nedenle MS-Word’den matbaa baskısı alınmaz denilmektedir.

Yaptığım araştırmalar sonucunda RGB programlarının çıktılarını matbaa baskısına uygun hale getirmenin yolunu buldum. Fakat bu başka bir yazının konusu olacak. O nedenle şimdilik bu konuyu burada kapatıyoruz.

Renk Ayrımı

CMYK renk ayrımı CMYK olarak hazırlanmış olan materyalden her renk kanalının ayrı ayrı ele alınarak siyah beyaz filminin (asetat) büyük bir lazer yazıcıda basılması işlemidir. Materyal tek renk, duo-tone veya CMYK olmak üzere özel olarak hazırlanmadıysa bu işlem yapılamamaktadır. MS-Word ile matbaa baskısının alınamama nedenlerinden birisi de budur. Çünkü MS-Word gibi birçok PC programı RGB renk paleti ile çalışmaktadır ve belge içerisinde kullanılan basılabilir her türlü şey RGB paleti ile ifade edilmektedir. Dolayısı ile CMYK olarak 4’e bölünmesi mümkün değildir.

Film Baskısı

CMYK renk ayrımı yapıldıktan sonra her renk kanalının siyah beyaz tonlarda asetat türü bir filmin üzerine yüksek çözünürlükte basılması işlemidir. Film büyüklüğü forma boyutlarındadır. Film baskı makinaları 2-3 metre enine baskı yapabilmektedir.

Tek renk baskılarda maliyeti düşürmek için sıradan lazer yazıcı ile aydınger üzerine baskı yapılarak film olarak aydınger kullanılabilmektedir. Aydınger zahmetine genelde çok eski ve küçük matbaalar girmektedir, profesyonel iş yapan ve modern makinaları olan matbaalar aydıngerden bahsedilince gülüp geçmektedirler.

Kalıp Hazırlanması

Filmler kalıplara bir süre pozlandıktan sonra bir kimyasalla yıkanırlar. Işık alan yüzeyler kimyasal tarafından çözülürken, ışık almayan bölgeler kalıp üzerinde çıkıntı olarak kalır. CMYK filmlerinin her birisi ayrı bir kalıp üzerine pozlanmakta ve her filmin bir kalıbı ortaya çıkmaktadır. Bu kalıplar defalarca kez baskılamada kullanılabilmekte, depolarda saklanarak sıradaki seri basımlarda da aynı şekilde raftan çıkarılıp, makinaya takılıp baskılamada kullanılabilmektedir.

Overprint

Zemin rengi kullanılan durumlarda üzerine siyah renkli yazı veya çizgi basıldığında renkler arası kaymalar nedeni ile siyah yazı ve çizgilerin altında beyaz boşluk görünmektedir. Bu durum benzer şekilde okunaklığı olumsuz etkilemektedir. Renklerin kağıt üzerine basılma sırası CMYK sırasındadır. Bu nedenle en son basılan siyah rengin diğer renklerin üzerine basılması tekniği var. Bu tekniğin adı Overprint. Bir RGB programından overprint seçeneği sunması beklenemez. MS-Word ile matbaa baskısı alınamaz denilmesinin bir diğer sebebi de overprint yoksunluğudur.

Overprint sadece siyah renk için geçerli değildir. Sonradan basılan her renk bir öncekini overprint edebilir. Siyah dışında kullanma ihtiyacım olmadı ve diğer renklerde nasıl sonuçlar doğurur kestirememekteyim.

Spot Renk

Mat ana renk paleti olan CMYK ile evrendeki tüm renklerin elde edilemediğinden söz etmiştik. Özellikle fosforlu, metalik, parlak renkler elde edilememektedir. Bu nedenle bu tür renklerin kullanılması gerektiğinde Spot Renk denen beşinci, altıncı, yedinci rengi ayrı ve özel mürekkep olarak kullanmak gerekiyor. 4 adet CMYK filminin yanında her spot renk için ayrı film basılıyor. Spot Renk sıradışı bir renk olduğu için mürekkebi CMYK mürekkeplerinden 10-100 kat arası daha pahalı oluyor. Ekstra film maliyeti de ayrı bir maliyet kalemi olarak karşımıza çıkıyor.

Forma

32 sayfanın (16 yaprak) 4 x 4 formatında bir araya getirilerek tek bir kağıda yerleştirilmiş halidir. Matbaa’da baskı formalar üzerine yapılmaktadır. Daha sonra bu formalar katlanmakta (fasikül meydana gelmekte) ve kesilmektedir. O nedenle forma üzerine yerleşim biçimi önemlidir. Ancak bu işi film baskısını yapan firmalar halletmektedir.

Yayını hazırlayan yazarın yayını 32’nin katı sayfalar (forma katı) halinde planlamasında fayda var. Aksi taktirde yarım formalar nedeni ile işçilik maliyeti artmaktadır. İşçilerin tek tek yarım formaları ayıklamaları gerekmektedir.

Forma üzerine sayfaların doğru sıra ve yönde yerleştirilmesi zahmetli bir iştir. Bu nedenle bu aşamadan sonra olası hatalı sayfaların düzeltilmesinde tüm materyali toptan vermek yerine özellikle hangi sayfanın değiştiğini söylemekte fayda var. Yoksa film baskı şirketinin işçileri tüm yerleşimi baştan yaptıracağınız için size tepki gösterebilirler. Bu tepkiyi aldık, oradan biliyoruz. 😉

Yani sayfaların forma yerleşim işi bittikten sonra yapacağınız kontrollerde bulacağınız hataları ve düzeltmeleri sayfa numarası ile not almanız gerekmekte. Film baskı şirketine hatalı sayfaların yerine düzeltilmiş sayfaları vermeniz gerekmte. Sayfaların forma yerleşiminden sonraki düzeltmeler bu şekilde yapılmaktadır.

Ozalit Baskı

Film baskısı maliyetli olduğu için film baskısından önce sayfaların forma yerleşimi yapıldıktan sonra bildiğimiz bir forma boyutunda kağıda yapılan baskıdır. Özellikle sayfaların formalar üzerine doğru yönde ve sırada yerleştirilip yerleştirilmediğinin son kontrolünün yapılması için gerekli olan bir aşamadır. Ayrıca yazara son kontrollerini yapması için de iyi bir fırsattır.

Bu kontrollerde bulunan hataların düzeltmeleri hazırlanırken değişmesi gereken sayfalar tek tek not alınmalı. Çünkü düzeltmeleri ulaştırdığınızda forma üzerine yerleşim sıfırdan yapılmaz, sadece sorunlu sayfalar değiştirilir.

Ofset Baskı

Kağıtların ham hali forma boyutundadır. Her boş kağıt alınır, baskı makinasına yerleştirilir ilgili renk kalıbı üzerine basılır, sıradaki renk kalıbı üzerine basılır, sıradaki üzerine basılır, …

Ofset baskıda renklerin kayma miktarları oldukça düşüktür ve çıktı oldukça kalitelidir. Ancak baskı hızı WEB Baskı’ya göre düşüktür.

Sayfaların Ofset baskı formasına yerleşim biçimi ile WEB baskı formasına yerleşim biçimleri ve katlama şekli ile kesimi farklıdır. Dolayısı ile birisi için alınan film (ve dolayısı ile kalıp) diğeri için ne yazık ki kullanılamamaktadır.

Ofset baskıda fire miktarı WEB baskıya göre azdır.

WEB Baskı

Kağıdın ham hali kilometrelerce uzunlukta rulo şeklindedir. CMYK 4 renk için 4 adet baskı makinası vardır ve kağıt birine bir uçtan girer diğer uçtan çıkar ve sıradakine girer. Bu şekilde oldukça geniş bir alanda devasal makinalardan oldukça hızlı bir şekilde kağıt akar su gibi akmaktadır. Gazeteler her gün yüzbinlerce baskıyı yetiştirebilmek için bu teknikle basılmaktadır.

Son makinada kağıt katlanmakta ve fasikül olarak çıkmaktadır (kesilmektedir). Yaklaşık olarak saniyede 2 fasikül (64 sayfa) katlanmış olarak çıkmaktadır (benim gördüğüm makinanın hızı bu şekilde, çok daha hızlıları olabilir). Bu yüksek hıza karşın kaymalar oldukça fazla olmaktadır. Birim zamanda daha fazla ürün çıkarttığı için WEB baskı maliyeti daha düşük olmaktadır. Ancak baskı kalitesi ofset baskıya göre düşük olmaktadır.

WEB baskıda fire miktarı oldukça fazladır. Bu nedenle 3000 ve altında yapılacak olan baskılar oldukça maliyetli olmaktadır. 10000 ve üzeri baskılarda ise oldukça ekonomik olmaktadır. İşçinin makinayı başlatıp kaydığını fark edip makinayı durdurana kadar 100’ün üzerinde fire oluşmaktadır.

Diğer Konular

Renklerin tramlanma sırasında belli bir açısı bulunmakta ve bu açı ile oynanarak farklı ahenkte baskılar elde edilebilmektedir. Ancak bu ayrıntılara hiç girmediğim için burada bahsedemiyorum.

Knockout denen overprint’in tersi bir teknik var. Çok açık tonların daha belirgin olabilmesi için altta kalan renklerde kesme yapılarak zemini beyaz bırakılmaktadır. Böylece açık rengin daha belirgin olması sağlanabilmektedir.

Rich Black %100 siyah ve ilaveten diğer CMY renklerinin karışımı ile zengin siyah elde edilmesidir. Bu bir teknikten ziyade bir sorundur. Olmaması tercih edilir. Böyle durumlar varsa düzeltilmesi gerekir.

Kağıt kalınlığı. Genelde metre kare başına kağıdın gram olarak ağırlığı olarak ifade edilir. 60 gr/m2 kalınlığının altındaki incelikte kağıtlara baskı yapıldığında kağıdın diğer tarafında öbür yüzeydeki baskı görünmekte ve rahatsız etmektedir. Dolayısı ile 70 gr/m2’nin altına inmemeye özen gösterilmektedir.

Yukarıda bahsedilen terimlerden haberdar olan ve yayıncılık için özel olarak geliştirilmiş olan programların (Quark XPress, Corel Draw, Adobe Photoshop, …) çoğu Macintosh ortamında çalışmaktadır. Bu nedenle matbu yayınların hazırlanma sürecinde Macintosh’lar kullanılmaktadır. Ancak bahsi geçen bu programların tamamı sayfa yerleşimi için tasarlanmış ve renk ayrımının tüm ayrıntılarını içeren programlar oldukları için sıradan bir yazarın kullanabileceği programlar değiller. Bu nedenle yazarlar genelde elde ya da word’de yazdıkları yazıları dizgicilere teslim etmekte. Onlar da yazıları, resimleri, çizimleri bu programlar ile yeniden girerek CMYK olarak materyali hazırlamaktadırlar.

MS-Word’de hazırlanmış olan çalışmanın CMYK farkındalı bir program ile tekrar yazılmadan olduğu gibi matbaa baskısının alınabilmesi için keşfetmiş olduğum yöntemler ile ilgili ayrı bir yazı yazmayı düşünüyorum. Bir sonraki yazımda görüşmek üzere.

Etiketler: CMYK, color seperation, Knockout, MS-Word'ten Matbaa Yayınına, Overprint, prepress, renk ayrımı, RGB, spot color, spot renk